Maruf BUZCUGİL

Çekya Ankara Büyükelçisi Pavel Vacek, Türkiye ve Çekya şirketlerinin bir çok alanda işbirliği fırsatları olduğunu belirterek iki ülkenin savunma sanayi devlerinin 3. ülkelere ortak açılmayı düşündükleri bilgisini verdi. Büyükelçi Vacek, Rusya ile Ukrayna ortasındaki krizle ilgili olarak da yalnızca iki ülkeyi değil herkesi etkileyeceği yorumunda bulundu. Vacek, DÜNYA’nın sorularını yanıtladı:

● Türkiye ve Çek Cumhuriyeti ortasındaki alakaların daha üst seviyeye çıkması için neler yapılması gerekir?

Çekya-Türkiye ticareti harika bir yolda ekonomilerimizden daha süratli büyüyor. 2021 yılının birinci 11 ayında karşılıklı ticaret 4,4 milyar dolara ulaştı. 2020’de, Türkiye’ye yapılan Çek ihracatında %21’den fazla eşi görülmemiş bir büyüme kaydettik, bu da COVID kaynaklı üretim ve ticaret daralmasında olumlu bir durum. 2021’de Türkiye’nin Çekya’ya ihracatının daha da süratli büyüdüğünü gördük. Yılın 11 ayında %33’ten daha fazla. Fakat, her iki ülkenin otomotiv ve öbür makine üretimleri, ihracatlarında ağır basmaktadır ve bu nedenle o bölümleri etkileyen dış etmenlere açık olmakla birlikte, öbür bölümler büyük bir potansiyel sunmaktadır.

● Gümrük Birliği konusunda ne düşünüyorsunuz?

AB-Türkiye Gümrük Birliği çerçevesinden hem yararlanıyoruz hem de bu çerçeveye hürmet duyuyoruz. Fakat tıpkı vakitte modernizasyon gereksinimini da görüyoruz. Çekya’nın kritik bir kara geçiş ülkesi olarak oynadığı rolün farkındayım. Vize zorunluluğunun karşılıklı ticareti etkilediğini ve Türk iş adamlarının bundan şad olmadığını biliyoruz. Firmalar, işletmeler için vize süreçlerimizde mümkün olduğunca esnek olmaya çalışıyoruz.

Daha da aktüel olarak, Türkiye ekonomisindeki son çalkantılı gelişmeler, bilhassa de yükselen enfl asyon, TL’nin dramatik kıymet kaybı ve faiz oranları ile ilgili gelişmeleri önemli formda takip ediyoruz; yabancı yatırımcılar da dahil olmak üzere herkesi büyük ölçüde etkileyen ve birçoğu Türkiye’deki gelecekteki faaliyetleri hakkında kaygı duyan firmalar üzere biz de doğrusu tasa duyuyoruz.

● Çek ve Türk şirketleri için her iki ülkede yahut üçüncü ülkelerde ortak yatırım yapma potansiyelleri var mı?

Türkiye’de güç kesimi başta olmak üzere 3 milyar Euro’dan fazla Çek yatırımından mutluyuz. Türkiye’de yatırım demek Çek firmalar için hiç bitmeyecek bir muvaffakiyet ve kâr arayışı demektir. Güç alanında büyük ortak yatırım örnekleri var. CEZ Group ve Akkök Holding bir ortak teşebbüs kurdu ve hem üretim (Akenerji aracılığıyla), dağıtım (Sedaş aracılığıyla) hem de satış (Sepaş aracılığıyla) alanlarında faaliyet gösteriyor. Ulaşımda Çek PPF Kümesi’nin kardeş şirketi Skoda Transportation, Sabancı Holding ile birlikte Türkiye’nin en büyük otobüs üreticisi Temsa’yı devraldı.

Çekya’daki Türk yatırımları düşük bir düzeyde. Fakat Türk yatırımcıların ilgisini görüyoruz ve daha fazlasını çekmek istiyoruz. İnşaat, hafif sanayi yahut sıhhat kesimlerindeki birtakım şirketlerimizin Afrika’da ortaklaşa bir şeyler yapmakla ilgilenebileceğini biliyoruz. Ayrıyeten iki ülkenin büyük savunma sanayi aktörleri de ortaklaşa üçüncü pazarlara açılmayı hedefliyor.

“Dijitalleşme hem imtihan hem fırsat”

● Çek Cumhuriyeti’ni ikiz dönüşüm (dijital dönüşüm ve yeşil dönüşüm) sürecinin neresinde konumlandırırsınız?

Dijitalleşme, her iki ülke için de hem bir imtihan hem de bir fırsat. Çekya’nın üzerine inşa edeceği bir şey var. Avrupa Kurulu (Dijital İktisat ve Toplum Endeksi) datalarına nazaran, Çekya AB’de Yapay Zeka (YZ) kullanan işletmelerde en yüksek hisseye sahiptir (%40, AB ortalaması %25) ve Dünya Robot Federasyonu’na nazaran Çekya endüstriyel robotlarda 15. en büyük pazar pozisyonundadır.

Çekler seçimlerini diğerlerine empoze etmese de, nükleer gücün önümüzdeki on yıllar boyunca kendileri için vazgeçilmez olmaya devam ettiğine inanıyor ve diğerlerinin bakış açılarının güç seçimlerini çarpıtmasını da görmek istemiyorlar… Bizim için nükleer yeşil bir güç kaynağıdır, karbon nötrdür ve bu görüş, diğerlerinin durumuna nazaran rüzgar, güneş yahut su hakkındaki görüşleri ile tıpkı meşruiyete sahiptir. AB içinde bu yaklaşımı destekliyoruz – tartışma kolay değil fakat Yeşil Mutabakat’ın herkesin dayanağını almasını ve başarılı olmasını sağlamamız gerekiyorsa, sonunda herkes için kabul edilebilir tahliller üzerinde anlaşmalıyız…

● Çekya akıllı kentler konusunda hangi noktaya geldi?

Akıllı Kentler ileriye dönük ve süratli gelişen bir kentsel gelişim ve ilerleme kavramıdır. Kentsel planlama, geliştirme ve idaresinin insanların gereksinimlerine dayandırılması gerekmektedir.

“Türkiye’den gelecek katma kıymeti yüksek yatırımları bekliyoruz”

● Türk girişimcilerinin Çek Cumhuriyeti’nde hangi kesimlerde yatırım yapabileceğini düşünüyorsunuz? Direkt yabancı sermaye yatırımlarına ve genel yatırımlara yönelik ülkenizin teşvik sisteminden bahseder misiniz?

Her alan için özel teşvikler bulunmaktadır. 10 yıla kadar kurumlar vergisi indirimi (şu anda % 19 olan), iş kurma hibesi (her bir iş başına 8000 Euro’ya kadar) yahut eğitim ve yine eğitim hibeleri (eğitim maliyetlerinin% 50’sine kadar) yahut nakit hibeler (sermaye yatırımında % 20’ye kadar) ile başlayan makul teşvik cinsleri vardır. CzechInvest ayrıyeten yatırım ortamı konusunda danışmanlık, Ar-Ge merkezleri ile temasların kolaylaştırılması yahut vize seminerlerinin düzenlenmesi dahil olmak üzere çok çeşitli hizmetler sunmaktadır. Onay süreci kelam konusu olduğunda firmaların ortalama 7–10 ay ortası beklemesi gerekiyor. Çekler başka milletler ile kıyaslandığında bu hususlarda pek de süratli sayılmazlar… Türkiye’den gelecek katma pahası yüksek tüm yatırımlar ile yakından ilgileniyoruz. Ve neden Çekya’ya yatırım yapmalısınız? Büyük milletlerarası şirketlerin güçlü varlığı, Ar-Ge için güçlü bir akademik potansiyel, öngörülebilir iş ortamı, vasıfl ı işgücü, stratejik coğrafik pozisyon üzere alanlar sıralanabilir.

Ukraynalılar, AB’ye yahut NATO’ya katılıp katılmayacaklarına kendileri karar vermeli

● Rusya ile Ukrayna ortasında yaşanan savaş halini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Ukrayna, BM Mukavelesi’nin 51. unsurunun lafzı ve ruhuna uygun olarak, kendini savunma ve bu emelle her türlü yardımı alma hakkına sahiptir. Rusya, savaşı durdurmalı ve kuvvetlerini derhal geri çekmeli ve uygar dünyanın kurallarının onlarca yıl içindeki en dehşetli ihlali olan hareketin bedelini ödemelidir.

● Savaşın bir an evvel bitirilmesi için memleketler arası kuruluşların gayretleri ve yaptırımlarını kâfi buluyor musunuz? Bu bahiste neler yapılabilir?

Ukrayna’ya tüm yasal yollarla direnmesi, dayanması ve Rus askeri işgalini reddetmesi için yardım etmek gerekiyor. Putin’in yalnızca Ukrayna’ya değil, birebir vakitte kendi ülkesine de yaptığı büyük maliyetleri fark etmesini sağlayacak her şeyi yapmak zorunda olduğumuzu biliyoruz. Mal varlıklarının dondurulması, Rus rejiminin üst idaresinin tamamına memleketler arası seyahat yasağı, Rusya’nın SWIFT de dahil olmak üzere memleketler arası bağlantı ve bankacılık ağlarının kesilmesi göz açıcı ikazlar olmalıdır. O vakit Rus halkı da yöneticilerinin kendilerini uçurumun kenarına, hatta muhtemelen bir nükleer savaşa sürüklediğini anlayacak. Meskende dayanağını kaybettiğini görmeli.

● Avrupa’nın ve ülkenizin güçte arz güvenliğinde bir risk öngörüyor musunuz? Bunun aşılması için neler yapılmalı?

Savaşın yalnızca iki ulus için değil, hepimiz için çok büyük bedelleri olacak. Tüketimi denetim etmek ve azaltmak, muhtaçlığımız olan güç ve hammadde akışını tekrar yönlendirmek, hükümetlerin önceliklerini ve bütçelerini yine değerlendirmeleri üzere dünün manşetlerinde yer alan hedefl er değersiz bir lüks haline geliyor. Lakin Ukrayna’nın teslim olması ve bizim Ukrayna’yı feda etmemiz ile saldırganı yatıştırmamız hiçbir biçimde mümkün değildir. Ukrayna’nın savunmasında desteklenmesi gerekiyor, bunun için ne yapmalıyız, Putin’e hangi bildirileri veriyoruz ve hangi adımları atıyoruz. Ve nihayetinde Ukraynalılar topraklarını nasıl ve ne vakit geri kazanabilecekleri, AB’ye yahut NATO’ya katılıp katılmayacakları da dahil olmak üzere kendileri hakkında karar vereceklerdir.